Duurzame Zorg in Nederland: Duurzaamheid in de Zorgsector Versnellen​

Zorgsystemen hebben wereldwijd moeite om een duidelijke scheiding te behouden tussen hun kerntaak en milieuduurzaamheid, nu de klimaatcrisis verergert en klimaatactie een internationale noodzaak wordt. In Nederland leidt deze urgentie tot een verschuiving: duurzaamheid is niet langer een nevenproject — het wordt een integraal onderdeel van hoe zorg wordt geleverd, beheerd en verbeterd. 

Dit artikel onderzoekt hoe zorgleiders in Nederland hun milieudoelstellingen omzetten in concrete resultaten. Dit doen zij door gebruik te maken van nationale initiatieven, sectoroverstijgende samenwerking en continue verbeterpraktijken om een veerkrachtig zorgsyste

De opkomst van duurzaamheid in de Nederlandse zorgsystemen 

Duurzaamheid heeft de afgelopen jaren sterk aan terrein gewonnen in diverse sectoren, en de zorg vormt daarop geen uitzondering. Toenemende druk vanuit regelgeving, maatschappelijke verwachtingen en de klimaatcrisis dwingt Nederlandse zorgorganisaties ertoe om duurzaamheid in de kern van hun bedrijfsvoering te verankeren. 

Volgens overheidsgegevens is de Nederlandse zorgsector verantwoordelijk voor ongeveer 7% van de nationale CO₂-uitstoot, 4% van al het geproduceerde afval en 13% van het grondstoffengebruik. Deze aanzienlijke ecologische voetafdruk maakt een paradox zichtbaar: terwijl zorgverleners zich inzetten om de gezondheid te bevorderen, dragen zij onbedoeld bij aan milieuschade — wat op zijn beurt de volksgezondheid bedreigt. Deze vicieuze cirkel, in combinatie met toenemend bewijs dat klimaatverandering gezondheidscrisissen verergert, heeft een nieuwe golf van duurzaamheidsinspanningen in de sector in gang gezet. 

Maar deze beweging gaat verder dan het terugdringen van milieu-impact. Het draait ook om het verbeteren van patiëntuitkomsten, het verlagen van langetermijnkosten en het bouwen aan veerkrachtige, toekomstbestendige systemen. Met deze bredere visie herzien Nederlandse zorgaanbieders hoe zorg wordt geleverd, hoe middelen worden ingezet en hoe afval wordt beheerd — en dat alles met een groeiend gevoel van urgentie en innovatie. 

De rol van Care2Change en Green Deal 3.0 

Er zijn verschillende initiatieven die duurzaamheid in de Nederlandse zorg stimuleren, maar twee springen eruit vanwege hun ambitie en complementariteit: de Green Deal 3.0 voor Duurzame Zorg en het project Care2Change. Samen vormen zij een strategische en samenwerkingsgerichte basis om de milieutransformatie binnen de sector te versnellen. 

Green Deal 3.0, gelanceerd eind 2022, is een vrijwillige maar breed omarmde landelijke overeenkomst, ondertekend door meer dan 550 organisaties, variërend van grote universitaire medische centra tot kleine klinieken en farmaceutische bedrijven. De belangrijkste doelstellingen zijn: 

• De transitie naar milieuvriendelijke en klimaatneutrale zorg bevorderen. 

• De nadruk leggen op preventie en factoren die de gezondheid van mensen verbeteren. 

• De milieu- en klimaatimpact van de sector verminderen. 

Deelnemers hebben zich gecommitteerd aan vijf kernambities: 

1. De gezondheid en het welzijn van patiënten en zorgprofessionals centraal stellen. 

2. Bewustzijn en kennis binnen de sector vergroten over de milieueffecten van zorgactiviteiten. 

3. De CO₂-uitstoot met 55% verminderen tegen 2030, met als doel volledige klimaatneutraliteit in 2050. 

4. Het gebruik van grondstoffen halveren tegen 2030, ten opzichte van het niveau van 2016. 

5. De milieu-impact van geneesmiddelen verlagen. 

Care2Change, gestart in 2025 in Noord-Nederland, is een consortiuminitiatief met een subsidie van €6 miljoen en een coalitie van ziekenhuizen, lokale overheden, universiteiten en bedrijven. Het hoofddoel is om de vervuiling door de zorg substantieel te verminderen en tegelijkertijd de lokale economie te versterken. Het project richt zich op bewust en efficiënt gebruik van zorgproducten, het vervangen van wegwerpartikelen door herbruikbare alternatieven en het ontwikkelen van lokale productiemogelijkheden met gerecyclede materialen — daarmee duurzaamheid koppelen aan de veerkracht van de supply chain. 

Het initiatief investeert ook in innovatie en onderzoek. Teams van de Rijksuniversiteit Groningen herontwerpen ziekenhuislogistiek en inkoopprocessen, waarbij duurzame alternatieven worden voorgestaan, ondersteund door levenscyclusanalyses (LCA’s). Ingenieurs experimenteren met geavanceerde technieken zoals pyrolyse om medisch plastic afval om te zetten in nieuwe grondstoffen. 

Care2Change en Green Deal 3.0 illustreren samen hoe sectoroverstijgende samenwerking systemische uitdagingen kan omzetten in kansen voor groene innovatie en collectieve actie in de zorg. 

Belangrijke impactgebieden: afvalbeheer, energie-efficiëntie en circulaire economie   

Voortbouwend op de ambities van initiatieven zoals Green Deal 3.0 en Care2Change, zetten Nederlandse zorginstellingen hoge beleidsmatige toezeggingen om in concrete operationele veranderingen. Deze duurzaamheidsinspanningen richten zich op drie belangrijke impactgebieden: 

• Afvalbeheer: Ziekenhuizen produceren grote hoeveelheden medisch en niet-medisch afval. Een gemiddelde ziekenhuispatiënt genereert ongeveer 13 kg afval per bed per dag. Veel van dit afval wordt verbrand, waarbij CO₂ en schadelijke stoffen vrijkomen in de atmosfeer. Verbeteringen in afvalbeheer zijn daarom cruciaal, niet alleen vanuit milieuperspectief, maar ook voor de volksgezondheid. Nederlandse zorgorganisaties investeren in betere afvalscheiding, verminderen het gebruik van wegwerpplastics en voeren veilige recyclingmethoden in — dit alles met behoud van hoge hygiëne- en veiligheidseisen. 

• Energie-efficiëntie: Het energieverbruik in zorginstellingen is aanzienlijk, met name op intensive care, operatiekamers en laboratoria. Energieverbruik (scope 2-uitstoot) is een belangrijke factor in de CO₂-voetafdruk van de sector. Uit een recente analyse van een Nederlands academisch ziekenhuis bleek dat energieverbruik ongeveer 23% van de totale CO₂-uitstoot vertegenwoordigt — alleen inkoop is nog een grotere bron. Om dit aan te pakken, implementeren instellingen slimme energiesystemen, verbeteren ze de isolatie en stappen ze over op hernieuwbare energiebronnen. 

• Circulaire economie: Door een circulaire economie te omarmen, stappen zorgorganisaties af van het traditionele lineaire “nemen-maken-weggooien” model. Initiatieven omvatten circulaire inkooppraktijken, het opknappen van medische apparatuur en het ontwerpen van gebouwen en systemen met het oog op hergebruik en aanpasbaarheid. Deze transitie vermindert niet alleen afval, maar verlengt ook de levensduur van essentiële middelen en stimuleert innovatie. 

Deze praktijken worden niet louter gezien als milieuplichten — ze worden geïntegreerd als strategische hefboom voor kostenbesparing, operationele veerkracht en toekomstgerichte innovatie. 

Duurzaamheid verankeren als kernonderdeel van zorgactiviteiten 

Om duurzaamheid in de zorg echt effectief te laten zijn, moet het verder gaan dan geïsoleerde pilotprojecten en een integraal onderdeel worden van strategie en dagelijkse operaties. In de Nederlandse zorgsector groeit het besef dat echte impact ontstaat door duurzame ontwikkeling te verankeren in routinematige klinische, administratieve en ondersteunende functies, waardoor het onderdeel wordt van het institutionele DNA. 

Deze verschuiving vraagt niet alleen om commitment van bovenaf, maar ook om afstemming binnen het hele systeem, inclusief inkoop, facilitair management, zorgverlening en patiënteducatie. 

Duurzaamheid integreren in de organisatiestrategie 

Duurzaamheid is geen op zichzelf staand initiatief meer — het wordt een centraal pijler in de strategische planning van zorgorganisaties. Nederlandse zorgaanbieders verwerken steeds vaker milieu-, sociale en governanceprincipes (ESG) in hun kernstrategieën, met het besef dat duurzaamheid bijdraagt aan langetermijnwaardecreatie, operationele veerkracht en institutionele geloofwaardigheid. 

Deze strategische integratie is niet alleen essentieel om te voldoen aan verwachtingen van stakeholders en toekomstige verplichtingen onder de EU Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), maar ook om investeringen veilig te stellen en concurrentievoordeel te behouden. Duurzaamheidsprestaties worden gezien als fundamenteel voor risicomanagement, de organisatieopdracht en toekomstige groei. 

Ziekenhuizen en zorgnetwerken die ESG-denken proactief in hun strategieën opnemen, staan sterker in een omgeving waar transparantie, verantwoordelijkheid en impact steeds belangrijker worden. 

Impact realiseren via belangrijke duurzaamheidsinitiatieven 

Om duurzaamheid tastbaar te maken, gaan zorgaanbieders verder dan brede doelstellingen en vertalen zij ESG-strategieën naar concrete initiatieven. Deze acties richten zich op kerngebieden van de operatie. Ziekenhuizen voeren praktische ESG-projecten uit die meetbare verbeteringen brengen, zoals: 

• Duurzaamheid integreren in inkoop door leveranciers met milieucertificaten te bevoordelen en producten te kiezen met een lagere levenscyclusimpact. 

• Logistiek optimaliseren, bijvoorbeeld door leveringen te bundelen of was- en sterilisatiecycli aan te passen om energie te besparen en emissies te verminderen. 

• Energiebesparing door slimme gebouwsystemen, led-verlichting en verbeterde isolatie in oudere panden. 

• Watergebruik optimaliseren door schoonmaakprotocollen te verbeteren en efficiënte installaties te plaatsen in patiënten- en personeelsruimtes. 

• Verminderen van farmaceutische residuen in afvalwater door correcte medicatie-inname te stimuleren en te investeren in geavanceerde waterzuiveringstechnieken. 

• Administratieve processen digitaliseren om papiergebruik terug te dringen — van elektronische dossiers tot interne communicatie. 

• Ziekenhuizen ontwerpen met oog voor duurzaamheid, waarbij energie-efficiënte architectuur, duurzame materialen en groene ruimtes bijdragen aan welzijn en milieuvriendelijkheid. 

Door zich te richten op deze gebieden kunnen ziekenhuizen duurzaamheid in hun dagelijkse routines verweven en zo de zorg optimaliseren door verbetering van milieu-impact, operationele efficiëntie, kostenbeheersing en zorgkwaliteit. 

Zorgpersoneel versterken als ambassadeurs van duurzame ontwikkeling 

De transitie naar duurzame zorg wordt niet alleen gestuurd door strategieën, milieubeleid en projecten — ze bloeit op wanneer de mensen die zorg verlenen betrokken, geïnformeerd en gemotiveerd zijn om mee te doen aan de transformatie. Vooruitstrevende instellingen verankeren duurzaamheid in de professionele identiteit van zorgmedewerkers en hun dagelijkse werkzaamheden. Dit houdt in: 

• Gericht opleiden en middelen bieden zodat medewerkers begrijpen hoe hun dagelijkse handelingen — van materiaalgebruik tot energieverbruik — invloed hebben op het milieu. 

• Innovatie stimuleren vanuit de werkvloer, waarbij medewerkers worden uitgenodigd om groene oplossingen voor hun werkprocessen te bedenken, testen en implementeren — van het herinrichten van chirurgische trays tot het optimaliseren van verwarmingsschema’s tijdens nachtdiensten. 

• ESG-indicatoren op teamniveau creëren, zodat elke eenheid haar milieu- en sociale impact kan volgen en verantwoordelijkheid nemen. 

• Bijdragen vieren en erkennen, zodat duurzaamheidsinspanningen zichtbaar, gewaardeerd en in lijn met de organisatiewaarden zijn. 

Versterking betekent ook het wegnemen van belemmeringen: medewerkers de autonomie, tijd en ondersteuning geven die nodig zijn om effectief te handelen. Wanneer zorgprofessionals ervaren dat hun bijdrage telt en hun ideeën worden gehoord, wordt duurzaamheid onderdeel van de organisatiecultuur en niet slechts een nalevingsmaatregel. 

Uiteindelijk is het de gezamenlijke inzet van betrokken individuen die duurzaamheid van een strategisch doel verandert in dagelijkse praktijk. 

Operationele en culturele barrières voor duurzaamheid overwinnen 

Ondanks toenemend bewustzijn en betrokkenheid blijft het verankeren van duurzaamheid in de zorg een complexe uitdaging, niet alleen technisch, maar vooral ook cultureel. Weerstand tegen verandering ontstaat vaak niet door gebrek aan goede wil, maar door diepgewortelde gewoonten, concurrerende prioriteiten en systemische beperkingen. 

In veel zorgomgevingen overschaduwt de urgentie van klinische taken de langetermijndoelstellingen op het gebied van duurzaamheid. Medewerkers kunnen groene initiatieven zien als een extra last, kostenpost of risico voor de patiëntenzorg. Tegelijkertijd beperken verouderde infrastructuren en starre inkoopprocessen vaak de mogelijkheid om duurzamere alternatieven te omarmen. 

Om deze barrières te overwinnen, zouden Nederlandse zorginstellingen een pragmatische en inclusieve aanpak moeten hanteren: 

• Duurzaamheid afstemmen op kernwaarden van de zorg, zoals kwaliteit, veiligheid en het welzijn van patiënten. Dit helpt groene initiatieven te herpositioneren als onderdeel van goede zorg — niet als een afleiding daarvan. 

• Duurzaamheid integreren in bestaande bestuurs- en verbeteringssystemen, zoals kwaliteitsaudits of Lean-programma’s, zodat het onderdeel wordt van het operationele ritme. 

• Investeren in leiderschap op alle niveaus — niet alleen in duurzaamheidsspecialisten, maar ook in klinische en operationele ambassadeurs die duurzaam gedrag uitstralen en verandering stimuleren. 

• Ruimte bieden voor dialoog, waarbij zorgen over haalbaarheid, werkdruk en impact open besproken en aangepakt kunnen worden, wat vertrouwen en draagvlak creëert. 

Cultuur veranderen kost tijd. Door duurzaamheid zichtbaar, geloofwaardig en verbonden met de dagelijkse missie van de zorg te maken, kunnen deze barrières worden omgezet in kansen om sterkere, adaptievere en toekomstgerichte organisaties te bouwen. 

Continue verbetering als katalysator voor groene transformatie 

De principes van Lean en Kaizen sluiten volledig aan bij de kern van duurzaamheid: meer bereiken met minder. Door te focussen op het elimineren van verspilling, het efficiënt inzetten van middelen en het actief betrekken van mensen op elk niveau, biedt continue verbetering een natuurlijke en krachtige basis voor groene transformatie. In de zorg worden deze principes herzien vanuit een milieuperspectief, wat organisaties helpt om Operational Excellence te verbinden met duurzaamheid en ESG-doelstellingen. 

Van strategie naar actie: duurzaamheid verankeren in de zorg 

Om blijvende milieueffecten te realiseren, moet duurzaamheid verder gaan dan losse projecten — het moet worden ingebed in de kernstrategie van de organisatie en met dezelfde nauwkeurigheid worden beheerd als klinische en financiële doelstellingen. Dit betekent dat er op leiderschapsniveau heldere duurzaamheidsdoelen worden vastgesteld, die worden vertaald naar concrete, meetbare initiatieven binnen alle lagen van de organisatie. 

Kaizen-methodieken spelen een cruciale rol bij het mogelijk maken van deze transformatie. Tools zoals Hoshin Kanri, het strategisch implementatiekader, helpen zorginstellingen om lange termijn duurzaamheidsambities te verbinden met korte termijn, concrete acties. Met Hoshin Kanri kunnen Nederlandse zorgorganisaties: 

• Duurzaamheid integreren in de jaarlijkse planningscyclus. 

• Cross-functionele initiatieven afstemmen op ESG-prioriteiten. 

• Zekerstellen dat elke afdeling en elk team begrijpt hoe het bijdraagt aan de milieudoelstellingen. 

• Voortgang volgen met regelmatige evaluaties en waar nodig bijsturen. 

Deze structuur zorgt ervoor dat duurzaamheidsinspanningen evolueren van geïsoleerde pilots naar ingebedde praktijken. 

Naast strategische afstemming zijn Kaizen-workshops — gerichte, praktische verbeterbijeenkomsten — krachtige instrumenten voor de implementatie van belangrijke duurzaamheidsinitiatieven op de werkvloer. Of het nu gaat om het optimaliseren van energiegebruik in een gebouw, het herontwerpen van logistieke processen om emissies te verminderen, of het verbeteren van afvalscheiding in klinische ruimtes, deze workshops brengen multidisciplinaire teams samen om snel en gezamenlijk echte problemen op te lossen. Ze zetten ideeën om in actie en geven medewerkers eigenaarschap over de oplossingen. 

Uiteindelijk zorgt het opbouwen van een cultuur van continue verbetering ervoor dat duurzaamheid beklijft. Wanneer alle medewerkers — van verpleegkundigen aan de frontlinie tot administratief en technisch personeel — betrokken zijn bij het signaleren van kansen en het consistent doorvoeren van veranderingen, worden ESG-principes verankerd in de manier waarop de organisatie dagelijks denkt, besluit en handelt. 

Op deze manier ondersteunt Kaizen niet alleen duurzaamheid, maar helpt het deze diep in het DNA van de organisatie te verankeren. 

Voortgang monitoren met duurzaamheids-KPI’s 

In Kaizen- en Lean-omgevingen is meten de eerste stap naar verbetering. Net zoals veiligheid, kwaliteit en productiviteitsindicatoren dagelijks worden gevolgd, moeten milieukpi’s worden geïntegreerd in bestaande managementsystemen. Zo blijven duurzaamheidsdoelen zichtbaar, relevant en praktisch toepasbaar binnen de organisatie. 

Zorginstellingen hanteren duurzaamheids-KPI’s zoals: 

• CO₂-uitstoot per bed of per zorgtraject. 

• Energieverbruik per vierkante meter. 

• Afvalscheidings- en recyclingpercentages. 

• Percentage duurzame inkoop binnen de totale bestedingen. 

• Betrokkenheid van medewerkers bij groene initiatieven. 

Deze meetgegevens zijn niet alleen voor rapportage — ze dienen als instrumenten voor operationele sturing, prioritering en verantwoording. Wanneer ze worden geïntegreerd in visuele managementsystemen en dagelijkse prestatieprocessen, worden duurzaamheids-KPI’s onderdeel van het ritme van de organisatie. Dit maakt snelle bijsturing mogelijk en versterkt duurzaamheid als een continu en dynamisch commitment. 

Door te meten wat ertoe doet, creëren zorgaanbieders de voorwaarden voor een langdurige, betekenisvolle milieueffect — één datapunten, één verbetercyclus en één team tegelijk. 

Een veerkrachtige en duurzame toekomst voor de zorg vormgeven 

De transitie naar duurzame zorg draait niet alleen om milieuvriendelijke verantwoordelijkheid; het gaat om het toekomstbestendig maken van het gehele zorgsysteem. Een werkelijk veerkrachtig zorgmodel moet uitdagingen kunnen voorspellen, zich aanpassen aan veranderingen en langetermijnwaarde bieden voor patiënten, zorgprofessionals en de planeet. In Nederland ontwikkelt de beweging voor groene zorg zich van een verzameling innovatieve praktijken tot een gestructureerde en strategische hervorming die de hele sector transformeert.

Leiderschap en langetermijnvisie voor groene zorg 

Duurzaamheid begint aan de top. Sterk leiderschap is essentieel voor het definiëren van een langetermijnvisie, het verkrijgen van commitment en het inspireren van actie door de hele organisatie. Nederlandse zorgleiders tonen aan dat milieuduurzaamheid niet in strijd is met klinische excellentie — het is er juist een voorwaarde voor. 

Door ambitieuze, tijdgebonden doelstellingen te stellen en duurzaamheid te integreren in strategische plannen, zorgen zorgbestuurders ervoor dat milieudoelen met dezelfde ernst worden behandeld als kwaliteit, veiligheid en financiële prestaties. Leiderschap betekent ook het goede voorbeeld geven: helder communiceren, barrières wegnemen en teams in staat stellen doelgericht en vol vertrouwen te handelen. 

Samenwerken binnen het zorgecosysteem en de CO₂-voetafdruk in de hele waardeketen verminderen 

Geen enkele zorgorganisatie kan volledig duurzaam worden in isolatie. Een groot deel van de CO₂-voetafdruk van de zorg ligt stroomopwaarts en stroomafwaarts — in de supply chain, infrastructuur, geneesmiddelen, logistiek en het gedrag van patiënten. 

Nederlandse instellingen zetten steeds vaker in op samenwerking sectoroverstijgend om de milieubelasting in de gehele waardeketen te verkleinen. Dit omvat: 

• Samenwerken met leveranciers om groenere producten en circulaire inkoop te stimuleren. 

• Partnerschappen met logistieke dienstverleners om transport te decarboniseren. 

• Betrekken van beleidsmakers om zorgbeleid en regelgeving af te stemmen op duurzaamheidsdoelen. 

• Voorlichting aan patiënten en gemeenschappen over zorgtrajecten met lage CO₂-uitstoot. 

Deze samenwerkingen onderstrepen dat duurzaamheid een gedeelde verantwoordelijkheid is — en dat vooruitgang versnelt wanneer het hele ecosysteem dezelfde kant op beweegt. 

Digitale transformatie en technologie inzetten voor duurzame impact 

Technologie en digitale innovatie zijn cruciale drijfveren voor een duurzamer en veerkrachtiger zorgsysteem. Door gebruik te maken van data, automatisering en slimme infrastructuur kunnen zorgorganisaties verspilling verminderen, middelen optimaliseren en beter geïnformeerde beslissingen nemen in real time. 

Ziekenhuizen en zorgaanbieders omarmen al digitale tools ter ondersteuning van hun ESG-doelstellingen. Voorbeelden zijn: 

• Energie- en middelenbeheersystemen die het verbruik monitoren en automatisch verlichting, verwarming en ventilatie aanpassen om verspilling te minimaliseren. 

• Digitale logistieke platforms die supply chains optimaliseren, leveringsfrequenties reduceren en transportgerelateerde emissies verlagen. 

• Elektronische patiëntendossiers en digitale werkprocessen die papiergebruik terugdringen en de efficiëntie van administratieve en klinische processen verhogen. 

• Data-gedreven besluitvormingsinstrumenten, zoals dashboards die duurzaamheids-KPI’s volgen of AI-gestuurde systemen die onderhoudsbehoeften voorspellen, die proactieve en milieuvriendelijke operaties ondersteunen. 

• Telezorg en remote monitoring, die fysieke bezoeken en daarmee verbonden reisemissies verminderen, terwijl kwalitatief hoogwaardige zorg en patiëntbeleving behouden blijven. 

In combinatie met een Kaizen-mentaliteit en sterk leiderschap wordt digitale transformatie een krachtige motor voor systemische verandering, die zorgorganisaties helpt betere resultaten te leveren voor zowel patiënten als de planeet. 

De Nederlandse zorgsector toont aan dat duurzaamheid en zorgkwaliteit geen concurrerende doelen zijn — ze versterken elkaar juist. Door milieuvriendelijkheid te integreren in strategie, operatie en cultuur, en gebruik te maken van instrumenten zoals Kaizen, digitale innovatie en sectorbrede samenwerkingen, leggen zorgaanbieders de basis voor een systeem dat niet alleen veerkrachtiger en efficiënter is, maar ook aansluit bij de langetermijngezondheid van mens en planeet. 

Referenties:

Pinsent Masons. 2022. “New Dutch Green Deal Signed to Boost Sustainability in Healthcare.” Out-Law, November 23. 

Government of the Netherlands. “More Sustainability in the Care Sector.” Government.nl, n.d. 

IOPlus. “Northern Netherlands Unites for Green Healthcare.” IOPlus, Mei 13, 2025.